De elitedemocratie van N-VA

De hakbijl in de projectsubsidies was een trigger voor aanhoudend cultuurprotest. Kunstenaars gingen sindsdien ook collectief de zittingen in het parlement bijwonen, soms 17 uur lang. Die hete adem in de nek valt tegen. Maaike Neuville, Gaea Schoeters, Marijke Pinoy, Günter Lesage, Luc Tuymans, ze getuigden intussen uitvoerig over het kinderachtige schouwspel dat ze met stijgende verbazing hebben moeten ondergaan. Over het stuitende gebrek aan betrokkenheid en beroepsernst, een democratie onwaardig.

In zijn reactie op een getuigenis van Maaike Neuville in de krant koos Meremans dan weer voor het doofstomme paternalisme. Haar terechte verontwaardiging bij de schijnvertoning in het Vlaamse Parlement – het gebrek aan democratisch debat – draaide Meremans om alsof het de actrice was die onze democratie niet naar waarde weet te schatten, wat gevaarlijk zou zijn, want ze suggereerde zelfs om wat meer marge te laten aan een participatieve democratie. Stel u voor. Ja, wij moeten nog altijd blijven geloven dat N-VA de ‘parel van de democratie’ koestert, zoals Meremans het noemde.

Dat moeten we dus blijven geloven nadat Meremans zelf tijdens het begrotingsdebat een oproep tot dialoog van Katia Segers (spa) arrogant pareerde met het lolletje ‘dat hij wel eens met haar op café wil gaan hoor’ en nadat hij in de cultuurcommissie voortdurend sprekers van de oppositie potsierlijk zat te onderbreken en al op voorhand zat te blazen zonder ook maar even de moeite te doen om te luisteren.

Wij moeten blijven geloven dan N-VA de grote democraten zijn nadat Meremans enkele weken terug nog wou inbreken in het decreet sociaal-cultureel werk om het onafhankelijke middenveld te nekken. Weg met democratische beoordelingscommissies, enter het primaat van de politiek, dat was de inzet. N-VA wou de subsidievoorwaarden aanpassen zonder overleg met de sector die een maand later al hun nieuw dossier moesten indienen.

Zonder debat in de gebruikelijke parlementaire commissies in de schoot van de regering. Zonder advies van de Raad van State. Deze ondemocratische ‘urgentieprocedure’ is juridisch ongrondwettelijk. Dankzij een motie van de drie progressieve partijen moest Liesbeth Homans (N-VA) als voorzitter van het Vlaams Parlement de alarmbelprocedure starten, waardoor de decreetwijziging niet gestemd kon worden.

Het hele bespaarbeleid kwam er overigens zonder inspraak of overleg met de betrokken sectoren – ‘het primaat van de politiek’ – en in het geval van de cultuursector gebeurde dat ook blind, zonder enige voorafgaande analyse, want het kabinet beweert dat ze geen enkel beleidsdocument kan voorleggen waaruit blijkt dat de gevolgen van de besparingen werden onderzocht. Op kerstavond werden nog snel even de subsidies voor participatieprojecten met kwetsbare jongeren geschrapt zonder enige aankondiging of overleg.

Chinese muur?

N-VA denkt dat ze zich als het ‘democratische alternatief voor het Vals Behang in de markt kunnen blijven zetten, zelfs nadat ze na de verkiezingen maandenlang onderhandelde met extreemrechts. Ooit noemde ze het programma van Vlaams Belang nog ‘antidemocratisch’. Na VOKA en de ex-kabinetschef van Jambon, Herman Bode, tevens medeoprichter van de Warandegroep, verklaarde Jambon zelf dat een regering met Vlaams Belang moet kunnen. N-VA en de extreemrechtse Spaanse partij VOX zitten in het Europese parlement al in dezelfde fractie.

Qua tactiek lijken beide partijen ook steeds meer op elkaar. Voortdurend nemen volksvertegenwoordigers van N-VA de democratische instellingen onder vuur: de ‘wereldvreemde’ rechters, de ‘activistische’ media, de ‘linkse’ academici, de ‘bureaucratische’ beoordelingscommissies, enzovoort. Het parlement dat de regering wil controleren krijgt lik op stuk: begrotingscijfers wil men niet tijdig vrijgeven, parlementaire vragen van de oppositie worden door voorzitter Homans afgewezen. Federaal kiest de partij resoluut voor een verrottingsstrategie voor wat Jambon ‘het sterfhuis’ noemde.

De mensenrechten liggen onder vuur. NGO’s worden weggezet als handlangers van terroristen, vakbondsacties botsen op repressie, kritische kunstenaars moeten aan de ketting, het onafhankelijke middenveld krijgt maar centen als het ‘een bondgenoot’, een verlengstuk van een beleid van uitsluiting en uitbuiting wil zijn.

Democratie voor de elite

Meremans gelooft wellicht oprecht dat zijn partij democratisch te werk gaat. Het probleem is alleen dat N-VA er een schuine visie over ‘democratie’ op nahoudt. Een minimumpensioen van 1500 euro, iets waar 80 procent van de Belgen voor te vinden is, doet onze Vlaamse beleidsmakers ‘van hun stoel vallen’ maar als minder dan 20 procent van de bevolking interesse blijkt te hebben voor het confederalisme dan worden onderwijs, cultuur en media als propagandamachine ingezet. Democratie wordt zo louter een instrument met het oog op een staatsgreep.

De werkgeversfederatie VBO en het bankwezen worden ondertussen wel vlot op hun wenken bediend. N-VA wil een democratie voor de elite. Via belastinggeld ongelijkheid creëren, de sociale zekerheid ontmantelen en de publieke dienstverlening uitverkopen. Cultuur en media inzetten voor een klassenstrijd om een Vlaamse elite aan de macht te brengen. Cultuurfilantropie subsidiëren.

Maar het bedrijfsleven zal geen goedkope huizen bouwen, arme mensen voeden, de klimaatcrisis aanpakken of mensen met een laag inkomen een hoge opleiding geven. Hoe meer je de economische organisatie van onze samenleving uit handen geeft aan private belangen, hoe verder we verwijderd geraken van een daadwerkelijke democratische organisatie van onze samenleving, in het belang van de mensen zelf.

N-VAlt right

Ondertussen grossiert onze minister-president Jambon in fake news en ‘boutades’ om de media-aandacht af te leiden. Een beproefde alt right-methode die helaas werkt. Want leugens ‘blijven plakken’. Mensen draaien zo gedegouteerd de politiek de rug toe waardoor die vrij spel krijgt. Maak waarheid relatief en het is gedaan met een functionerende democratie.

N-VA stuurt met haar beleid ook regelrecht aan op een uitholling van onze democratische samenleving. Democratie draait immers niet om mandaten na verkiezingen om de zoveel jaar maar om de daadkracht van een emancipatorisch beleid om een samenleving uit te bouwen voor en door iedereen. Zonder ongelijkheid, racisme, seksisme en milieuvervuiling. Een democratie is een samenlevingsvorm waarin iedereen meetelt.

Meer nog: in haar ideologische waan stuurt N-VA aan op de creatie van een mythische natie. Een homogeen ‘Vlaams’ volk moet herboren worden in een harmonische Vlaamse gemeenschap die gedwee het nationalistisch leiderschap volgt. Dat is niet alleen een recept voor ongelijkheid maar ook voor onvrijheid. Het individu moet ondergeschikt zijn aan een abstracte volksgemeenschap.

Je hoeft niet naar de jaren ’30 te verwijzen en een onoverbrugbare sprong in de tijd proberen te maken om aan te geven dat N-VA onderdeel is van een nieuwrechtse stroming die overal in Europa aan macht wint en op het Amerikaanse continent met Trump en Bolsonaro al de twee grootste landen in haar greep heeft.

De missie: een democratische verzorgingsstaat omvormen tot een neoliberale, autoritaire orde die de elites op haar wenken bedient en ondertussen de schone schijn van ‘democratie’ ophoudt. Want dictaturen, dat zijn die anderen. ‘Democratie’, dat is ons exportproduct?

‘Democratie’ als façade

In die nationalistische orde zullen we enkel formeel nog onze politieke rechten hebben. Weliswaar zonder de slagkracht om ze ook daadwerkelijk uit te oefenen. Omdat elke mogelijkheid tot collectieve, democratische tegenbeweging ontmanteld of geneutraliseerd is.

Het cultuurprotest gaat dan ook niet om centen. of zoals Luc Tuymans het in de krant zei: ‘Het gaat niet alleen over de besparingen op cultuur, het gaat over een fundamentele politieke en sociale strijd die nog maar net begonnen is.’

Dat is het ook: een strijd tegen de afbraak van onze democratische samenleving. Die moet je samen opbouwen via verschillende pijlers. Je maakt politiek medezeggenschap mogelijk: via de stembus waarin je over de vertegenwoordiging kiest, via inspraak en participatie bij de uitwerking van beleid, via een democratisch tegensprekelijk debat in het parlement, met de nodige check en balances. N-VA wil dat uithollen tot het primaat van de politiek: om de vier jaar een bolletje kleuren en dan bek dicht.

Politieke medebestuur is slechts één pijler. Ook economisch moet er medebeheer kunnen zijn zodat wij ons als vrije, geëmancipeerde burgers kunnen ontwikkelen. Met toegang tot zorg, cultuur en onderwijs. Met openbare diensten die ons dagdagelijks leven ondersteunen op een solidaire manier. Een beleid dat inzet op vermarkting – dat burgers tot klanten reduceert –bouwt die belangrijke pijler van onze democratische samenleving af. Zonder centen sta je in zo’n samenleving nergens. Dan heb je geen boodschap aan een spektakeldemocratie waarin je af en toe eens mag gaan stemmen.

Tenslotte is er de sociale pijler: elke samenleving is een spel van machtsverhoudingen tussen diverse belangen, en die dynamiek kan maar op een sociale manier verlopen als je onafhankelijke media hebt, als de rechtbank autonoom volgens democratische wetgeving kan werken, als burgers zich vrij kunnen organiseren in belangenbewegingen die vervolgens de erkenning krijgen die ze verdienen. Zonder zo’n breed middenveld, waarin burgers zich collectief kunnen organiseren, sta je als individu alleen tegenover een staatsapparaat. Machteloos. In zo’n samenleving hebben machtshebbers geen dictatuur nodig. Een schijndemocratie, met de nodige ‘boutades’, voor in de vitrine is in dat geval veel handiger. De vlag ‘democratie’, als excuus om je achter weg te steken. Om dan ondertussen achter de schermen jouw zaakjes te kunnen doen. Da goade gij nie bepale?

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke cultuurwerkers voor ABVV-ACOD Cultuur